کالوس زائی و اندام زائی از جداکشت های مختلف گیاه علف مار Capparis spinosa L تحت شرایط درون شیشه ای

سابقه و هدف: گیاه کبر Capparis spinosa L مهمترین گونه خانواده Capparaceae بوده که به عنوان یکی از گیاهان مهم دارویی محسوب می گردد. کاربرد دارویی این گیاه به دلیل غنی بودن ریشه‌ها و جوانه‌های مولد ‌گل و میوه‌ها از ترکیبات دارویی نظیر فلاونوئید‌ها، ساپونین‌ها، پکتین‌ها، اسانس‌ها و بویژه گلیکوزیدها و گلیکوزینولات‌ها است. با توجه به اهمیت گیاه دارویی علف مار‌ و مشکل تکثیر این گیاه از طریق بذر، در این تحقیق بهینه‌سازی شرایط کشت به منظور تولید کالوس و باززایی این گیاه انجام شد. مواد و روش‌ها: این پژوهش در پژوهشکده زیست فناوری و مهندسی زیستی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. جهت انجام تحقیق حاضر جداکشت‌های برگ لپه‌ای، برگ، غنچه، پرچم، محور روی لپه، ریشه، گلبرگ، کاسبرگ و گره در محیط کشت MS با ترکیب هورمونی مختلف کشت شدند. از دو سطح مختلف 2,4-D mg/l)3 و 5/2) همراه با mg/l01/0 کاینتین و سه سطح NAA mg/l)3، 5/2 و 2) در ترکیب با mg/l5/0 BAبرای کالوس‌زایی استفاده گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 4 تکرار و هر تکرار با 5 ریزنمونه انجام شد. به منظور باززایی گیاهچه از کالوس‌های تولید شده، کالوس‌ها برای تولید شاخساره در محیط کشت‌های حاوی تنظیم کننده رشد و ترکیب هورمونی KIN،NAA ، ‌BAP وIBA با غلظت‌های مختلف کشت شدند. یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس مشخص نمود که اثر تغییرات ریزنمونه و برهمکنش ترکیبات هورمونی و ریزنمونه برای سه صفت وزن‌تر، وزن‌خشک کالوس و درصد کالوس‌دهی در سطح 1% معنی‌دار بود ولی اثر تغییرات تنظیم کننده رشد برای صفت درصد کالوس‌دهی معنی‌دار نشد. در مجموع تمام ترکیبات هورمونی مختلفی که برای کالوس دهی در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفتند، مناسب بودند ولی عکس العمل ریزنمونه‌ها برای تولید کالوس متفاوت بود. به‌ طوری که ریزنمونه‌ پرچم بالاترین درصد کالوس‌دهی (100 درصد) را در تمامی محیط‌کشت‌‌ها داشت. نتایج این پژوهش نشان داد که بهترین ترکیبات هورمونی برای کالوس‌دهی از نظر میانگین وزن‌تر کالوس، محیط کشت MS حاویNAA mg.l-1 02/0+ KIN mg.l-11( با میانگین 27/0 میلی‌گرم بر لیتر) و برای میانگین وزن خشک کالوس نیز محیط کشت MS حاویNAA mg.l-1 3+ BAP mg.l-15/0 و MS حاویNAA mg.l-1 02/0+ KIN mg.l-11 (به ترتیب با میانگین 026/0 و 027/0 میلی‌گرم بر لیتر) بودند. بهترین محیط‌ برای تولید شاخساره از کالوس محیط کشت MS حاوی KIN mg.l-12 (40 درصد) و NAA mg.l-1 2 (40 درصد ) برای تولید ریشه محیط کشت MS حاویNAA mg.l-1‌ 1 (30 درصد) بود. نتیجه‌گیری: در این پژوهش با کاربرد غلظت‌های مختلف تنظیم کننده رشد و نوع ریز نمونه، بهترین ریزنمونه و بهترین تنظیم کننده رشد جهت بدست آوردن بیشترین کالوس برای تولید گیاهچه انتخاب شد. بر اساس نتایج حاصله، ریزنمونه پرچم و تمامی ترکیبات هورمونی مورد استفاده برای کالوس‌زایی مناسب بودند. بیشترین تولید شاخساره را تیمار NAA (mg.l-12) و KIN‌ (mg.l-12) و تولید ریشه تیمار NAA (mg.l-11) در شرایط کشت درون شیشه‌ای داشتند. لذا استفاده از این تیمارها و ریزنمونه‌های ذکر شده در این تحقیق که بهترین کالوس‌زایی و در ادامه بیشترین تولید شاخساره و ریشه را به منظور تکثیر این گیاه در شرایط کشت درون شیشه ای نشان دادند، پیشنهاد می‌گردد.